Når vi går frå Kvamsholmen, kjem vi forbi der det har stått ei saltbu. Nede ved sjøen er det ei grop i terrenget der sjøen renn inn når det er stor flo. Der demte dei att slik att sjøen vart verande der.
Når sola skein dampa det bort mye vatn, slik at det som vart att vart saltare. Om vinteren fraus overflatevatnet, isen vart fjerna og på den måten auka saltinnholdet på det som vart att.
I saltbua var det ei stor jerngryte som det vart fyra under. Der vart saltvatnet innkoka, slik at saltet vart att. Det var serleg sist på 1600 talet og først på 1700talet dette foregjekk.
Vi går forbi to åkrar, Holmsveet og Lillemarka, dette var husmannsplassar fram til 1865 da dei vart lagt til Kvamsholmen. Den tid dei var husmannsplassar her, var det kaptein Hans Omar Grøn som var gardeigar. (1820-1832). Dette var ein streng og lite omgjenngeleg kar, dersom nokon sa han imot. Ivar i Holmsveet var ein kraftig kar, som også hadde mot til å seie si meining også til gardeigaren. Ein dag kom Grøn for å kjefte opp han, han var visnok bra til det. Da vart Ivar sint og banka opp Grønkallen alt han kunne. Han skreik og ropte om hjelp. Når husmannen såg at det kom folk, kasta han seg under Grøn,så det såg ut som han hadde overtaket. Dermed kunne ikkje Grøn melde husmannen, for han hadde ikkje vitner på at han hadde fått bank. Soga seier ingen ting om at det vart noko bedre forhold mellom dei etter dette. Men det var nok mange som likte hendinga, for Kaptein Grøn var ein fryktet mann både som militær og som jordeigar.
Når vi går vidare, kjem vi til Kattaberget. Det står ei gamal løe her, truleg frå da det var husmannsplass her,(1850 – 1910). Det var to generasjonar som budde her. Det var ein liten plass, og dei levde mest av fiske. Men det var tronge kår, og den gamlaste kona levde lenge etter at mannen døyde, og da på fattigkassa. Medan mannen levde, var det ein haust han og ein til drog til Stjørnafjorden for og fiske sild.Det hadde vore dårleg fiske her, men i Stjørnafjorden skulle det vera bra. Så dei tok med seg dei garna som var brukbare og la i veg med båt og redskap. Men denne hausten var det nesten svart fiske der. Men etter dei drog vart det eit stort innsig av sild her. Kona var i naustet og fann to garn som var så dårleg at karane hadde lagt dei att. Når det vart fjøre gjekk kona utpå leira her og la ut garna. Når sjøen hadde vore oppe, og runne ut att, var ho og plukka av silda. Når karane kom heim seinhaustes, hadde silda reist her og. Men kona hadde salta på to tønner med sild på dette utradisjonelle fisket.
Ho skulle ha sendt ein meil eller e-post til mannen, om at det var sild her!
Neste generasjon her var Ola og Pauline. Dei hadde mange born, men dei fleiste døyde tidleg. Berre ein levde til han var 30 år. Han heitte Lorns, og var sjømann og fiskar. Det var ein hardfør og dugande mann, men så fekk han tæring, og døyde.
I 1910 vart plassjorda solgt til eit bruk ovafor her, Svebakk.
Vi fortsett til vi kjem ned i fjera. Her er det rasteplass der du kan nyte livet i fjøra.
Og fjøra har vel gjeve plassen bortanfor her navn: Fjuru.
Denne heimen har vore i same slekta sidan Gudtorm Olson (strandsitter og skreddar) busette seg her.Ein strandsitter hadde ikkje jord og husdyr, men burett ned mot sjøen. Saman med to brødre, kom dei frå Lom i Gudbransdalen. Det var hungersnød og dårlege tider som tvang dei, saman med mange andre, å vandre nordover i landet for og søke etter levebrød. Den eldste av brødrene, Paul, busette seg i Verdalen. Han skal ha vore ein av opprørerne i ”Levangeropprøret” i 1851.Dette opprøret (Tranerøsla) har vorte dramatisert og vist på Levanger under navnet ”Raud vinter”. Paul måtte i tukthus for oppigleri.
Den andre broren havna vistnok i Lofoten. Gudorm som var yngst, født i 1830, vart gift med Gurine fra Stiklestad sokn. Dei kom og busette seg her i Fjuruan kring 1860. Dei hadde to barn. Sonen Lorns, gifta seg med Ingeborg f. Valberg og dei fekk 10 barn. Men kort tid etter siste barnet var født, døde Lorns 45 år gamal. Ingeborg sat att og skulle i tillegg til omsorg for barna også gjere pliktarbeid på gården for plass-leia. Det var nok hardt, men det gjekk bra og alle barna vaks opp. Ingeborg var nok vant med at dei måtte hjelpe kvarandre, for også ho kom frå ein søskenflokk på 11. I 1937 fekk ein av sønnene, Leif, kjøpe plassen og noko jord i tillegg. I dag er Fjuruan fritidsbustad, og eigaren er av same slekta.
Så ein kurositet til slutt: Golvet i naustet bortafor her, har vore golv i Sakshaug gamle kirke.
Men i mellomtida hadde det vore låvebru på Ner-Kvam. Når det vart bygd nytt fjøs der, vart gamalfjøset revi, og Leif fekk beholde låvebruplankane til naustgolv.
Sett deg på benken og meditere om datidens gjennbruk, i forhold til dagens bruk og kast!
Se alle artiklene:
Vandring del 1: 1. Vangshylla
Langs stien har det foregått mye spennende opp gjennom tida. Nils Undersåker forteller i denne artikkelserien om selvopplevde hendelser og gjenfortalte historier om folk og hendelser langs stien. Svein Jørum har illustrert mange av artiklene. Vi startar frå Vangshylla. Den personen eg først og frems tenker på da, er Georg Voldseth. Mitt første møte med […]
Vandring del 1: 2. Husmannsplassane
Frå Vangshylla tek vi gamlevegen, som vart laga først på 1800-tallet og vart brukt fram til 1930, da det vart ny veg til Vangshylla. Vidare opp bakkane til Dalenget. Her kjem vi dit husmannsplassen ”Lisa-råa” låg. Før vi fortsett, skal vi sjå litt på historia til husmannsplassane generelt. Før år 1720 var det svært få […]
Vandring del 1: 3. ”Gælnværsnatta”
Når vi tek vegen som går mot Rotvold, kjem vi dit ”Sjøbakken” låg. I 1875 var smeden Peder Sveinsson og Jakomina Jonsdotter plassfolk der. Dei fekk ei dotter, og navnet Jakomina likte dei så godt, at dei kalla dotter si og for det. I 1891 vart ”Sjøbakken” nedlagt som husmannsplass. Vi vandrar vidare til ”Syvsvedalen”. […]
Vandring del 1: 4. Bjønndrapet
I dag går vi fra Sysvedalen, over Bjønndalen, utover ”Halleran” mot Sjøbygda (Forsgrenda). Det som er spesielt med stien her, er at det er einaste leia ein kan kome fram i dette terrenget. Etter å ha passert hyttefeltet på Rotvold, kjem vi til ein lysning som ein gong har vore dyrkajord, ”Rotsveet”. Det ligg i […]
Vandring del 1: 5. Bedemannen
Når vi har fortært nistepakken oppe på ”Høghallaren”, starter vi opp att. No går stien langs ein fjellskrent med ei ur under. Vi får tru det går betre med oss enn med ein kar frå Sjøbygda som hadde vore på Vangshylla eit ærend. Der hadde han fortært sterke saker, og ballansen var vel heller dårleg, […]
Vandring del 1: 6. Sjøbygda
– eigentleg er dette to grender: ”FORRSGRENDA” – som på 1800tallet hadde 6 heimar, i dag er det 3 som er fast busett. ”ULVINBAKKEN” – der var det også 6 heimar på 1800tallet, men i dag er det berre ein plass som har fast busetting. Men i begge grendene er det fleire sommarhus. I Ulvinbakken […]
Vandring del 1: 7. Mat og vær !
Ved stien mellom Sjøenget og Mariaplassen står det ein lund med store almetrær. Går vi attende i tid – før 1800,var alm nærmast eit ”hellig ” treslag. Eit gamalt ordtak sa:”Eit almetre er meir verd enn heile skogen.” Grunnen var nok at barken på alm var ein viktig ingrediens når dei laga barkebrød. Furubark var […]
Vandring del 1: 8. Året er 1705, ein søndag først i mai
Peder Råen og kona, plassfolket på Rå (eller Råa som dei sa)kjem gåande på stien over berga frå Sjøbygda til Rå. Dei går kveldstur for å sjå og lukte våren her. For da som no – over berga her når blåveis og kvitveis står som ein skog – får du eit «vårkikk», av og nyte […]
Vandring del 1: 9. Rostadsjøen – Alle’en – parken
I 1823, da Massi Olsdatter Rostad gifta seg med Jørgen Richter, stod det 3 tre i hagen på Rostad. Ei rogn som ho hadde planta som barn, ei osp og ei selje. Sidan vart det fylt på mange hundre lass med jord i hagen og på berga nedafor. Det vart planta ei mengde med tre […]
Vandring del 1: 10. ”Plasskaillan”
Når du har fått med deg det som står på oppslagstavla på Rostad tek du stien ned mot Rostadbakkan. Her gjekk husmennene til og frå arbeid på gården. Her gjekk ”krøttera” når dei skulle på beite, og her går du for å sjå og høyre. Rostadbakkan besto av ein liten koloni husmansplassar. Maria Hegdal Valberg […]
Vandring del 1: 11. Husmannens levekår
Vi er fortsatt i Rostadbakkan, nærare bestemt i Nerbakken. Den 5. april 1836, underskreiv (med iholden penn) Jakob Pedersen Rostadbakken, husmannskontrakt med Jørgen Richter, på at han skulle få overta halvdelen av plassen som Peder Jakobsen (faren) hadde, under visse forpliktelser: Han skulle betale 5 Speisidaler i årleg leie. Det skulle være forsvarleg gjærde rundt […]
Vandring del 1: 12. Industrieventyret på Rostad
Har du hatt det triveleg i ”Kveinbua”? Det var der vi skiltes sist. Du har nok høyrt vatnet som renn i bekken like bortanfor, (Kvernbekken) og så har du vel sett på den flotte ”Kveinhusmuren”, som var grunnmur for ei kvern, dreve av vatnet i bekken. ”Kveinhusmuren” er den einaste synlege rest av det som […]
Vandring del 1: 13. Dei siste plassfolka
Når vi går stien frå ”kveinbua”, forbi der saga sto, kjem vi gjennom eit plantefelt med furu. Kjem vi i august er furuplantene omkransa av rosa blomster som går over i purpurrau farge. Det er Geitramsen som dekorerer vår vei. Så kjem vi dit husmannsplassen Kvernbakken låg. Kring 1820 rydda Petter Kristian Brunech denne plassen. […]
Vandring del 1: 14. SKREDDAREN.
Når vi går gammelvegen frå Hegdalsness, forstår vi dette var berre ein kjerreveg. Men når første bakken er unnajort, kjem vi til ei lita slette: ”Haugabakken”, dette var storåkeren i ”Nausthaugen”, ein husmannsplass litt lenger fram. Siste plassfolka her var Olive og Sivert Jørginus Arntsen. Sivert, f. 1836, for rundt på gardane og sydde kleda. Han tok 2 kroner for å sy ein dress. Når skreddaren kom måtte kjøkenbordet være ledig, for han sat oppå bordet når han sydde.
Vandring del 1: 15. Siste etappe
Vi går langs åkerkanten ned mot Hegdals-skjæra. Her stod det laksenot før, men no står det berre eit par jarnteiner utpå skjærspissen som var brukt til og feste landgarnet i. Men fint er det her bortover svaberga, der stien snor seg mellom einerbuskane. Dette har dei nok sett dei som har hytter her og. Ei […]
Vandring del 2: 1. Brennvinsbøtta
Vi har no forlenga kulturstien Vangshylla – Undersaker, til Håggåholmen. Vi skal no vandre den nye leia, fra det ene friområdet til eit anna: Simastøa – Haugen. Også her skal vi stoppe opp når vi passerer severdigheter av gamal og ny dato. Ved parkeringsplassen i Simastøa er det kartoppslag over kulturstien begge leiene. Det var […]
Vandring del 2: 2. Eit «karsleg» kvinnfolk.
Det første kulturminnet vi møter når vi starter på ”Sjøbakkin”, er Naustjale. Det var to plasser som heitte det. Den eldste låg nærmast sjøen. I 1850 fekk Ola Sivertsønn og kona Olava rydde seg husmannsplass her. Det var søstra til Ola, Beret som var gardeigar. Ho var enke, og såleis hadde ho nok bruk for […]
Vandring del 2: 3. Lin-fiskarane på leira
Vi tek av frå ”Sjøvein” til høgre, da passerer vi der ”Asphaugen” låg. Dette var husmannsplassen som Sivert Larson og kona Ingeborg Anna Jystad fekk feste på i 1850, av mora, Beret, og stefaren Falkor. Dei hadde to døtre, Anna Bergite og Jonetta. Plassen dei rydda var forholdsvis stor for dei hadde ku i tillegg […]
Vandring del 2: 4. «Storfossen»
Vi går langs elva eit stykke oppover til det kjem ei bru over elva. Eit lite stykke lenger opp er det ein foss,”Storfossen”. Elva som renn her, samlar vatn frå fleire grender her på Utøy. Derfor har elva mange navn: Hoinsåkervlva som den heiter her, deler seg like ovafor fossen. Der er det Kvamselva som […]
Vandring del 2: 5. Om folk og skatter på «Hølma»
Når vi fortsetter vår vandring, og passerer fleire fritidshus, ser vi Kvamsholmen. Den er nok den eldste av husmannsplassane på Kvam. Den er nevnt alt i 1701, men er nok mye eldre. Her har det vori aktiviteter av mange slag i dei ulike tider: Fisket har vore dreve herfra til alle tider, kaiannlegg, saltutvinning, gårdsbruk, […]
Vandring del 2: 6. Stor-drivarn Anton
Når vi er på Kvamsholmen, kjem ein ikkje unna ”Gamel – Hauberin” og sagbruket der. Dette var i den tida storindustri. Derfor må eg fortelle litt om denne mannen som fekk til så mye.
Vandring del 2: 7. Om salt og hårde tider
Når vi går frå Kvamsholmen, kjem vi forbi der det har stått ei saltbu. Nede ved sjøen er det ei grop i terrenget der sjøen renn inn når det er stor flo. Der demte dei att slik att sjøen vart verande der.
Vandring del 2: 8. Skogsvandring
No skal vi vandre i fint og fredfullt skogsterreng på fine stier, der gran er det dominerande treslaget i forskelige utviklingstrinn. Fra spirende granfrø, plantefelt til hogstmoden skog. I ei tjønn fins det amfibier, i tretoppane syng fuglane og mellom trea leikar rev og hare ”sisten”, du må berre gå varsamt, sjå og lytte så opplever du alt.
Vandring del 2: 9. Røvika eller Revika ?
Når vi går frå Kvilbua og Markaplassen kjem Revika som det blir sagt, eller Røvika som det skrives, til syne. Første gong ein finn garden omskrive er i 1490, da omtalt som Rørwiik.
Vandring del 2: 10. Ørsebekken og Havet
Vi satte oss på ein benk i forrige vandring. Hustuftene etter husmannsplassen Øssebekken, som det seies til dagleg, ligg på sletta nedafor her. Når vi no sit her, skal eg fortelle litt om denne plassen. Navnet kjem truleg av ”aur” (ør), grusør i utløpet av Havelva. I 1865 dreiv Lorns og Margrete denne plassen. Lorns […]
Vandring del 2: 11. Holmen eller ?
Holmen, som ikkje er nokon holme, for den er jo landfast, men det er i nyare tid det er laga fylling så ein kan koma over om det er flo sjø. Men den har fleire navn: Haugen friområde, Volholmen, Hjulstadholmen,Jonholmen og Håggåhølmin.
Vandring del 3: 1. Håggåholmen
Ute på holmen var det 3 husmannsplassar sist på 1800 tallet. Inne i grunnmurane på ein av plassane (Jon-plassen), er det laga ein gapahuk. Jon var fiskar og fjøskar på Sundnes.
Vandring del 3: 2. Sundnes
Da fortsetter vi vår vandring. For lettare å koma ned av berget er det laga trapper ned på volden. Og over Volelva er det bru. Litt lenger fram låg det 2 husmansplassar for 100 år sidan. Det var Reina (Vollen) og litt nedafor Vol-voln.
Vandring del 3: 3. Sundnesnesset
No fortsetter vi turen langs fjæra. Mellom åkerkanten og flomålet ser vi fleire planteslag som trives her i overgangen mellom sjø og land: Som ulike strandengtyper, bl. a. saltsivengler og driftvoller. Lenger ut finnes salturt og havgras.
Vandring del 3: 4. Sundnesnesset – Jægtvolden
No fortsette vi opp over Sundnesnesset. (Litt pussig namn dersom ein går til tydinga av namnet Sundnes: Det søndre nesset. Da vert Sundnesnesset: Søndre ness nesset!)
Vandring del 3: 5. Sundneshamna
Når vi går frå Jægtvolden tar vi stien mot Sundneshamna. Dette var leia dei gjekk når dei skulle på handel eller skulle ut å reise med «dampen».
Vandring del 3: 6. Sundneshamna mot Straumen
«Hamnavegen» går frå Sundneshamna, forbi Sundnes og endar i riksv. 755. På dagens bildet ser vi i forgrunnen dei to kaiene og småbåthamna. I midten gamelkaia med lager-huset, i dag er det Stornes rederi som eig denne.
Vandring del 3: 7. Straumen
Når vi sit her på benken som minner om eit vikingeskip, går tankane lett attende i tid. Går vi berre 50 år attende, var det nytte-trafikk her på sjøen, særleg til Sundneshamna. Går vi enno 50 år attende, var det stor trafikk av jekter som frakta kalk frå Straumen.